بزرگنمایی:

ایرانیان دوست دارند که پیشرفت کنند. در این شکی نیست. اما مشکل آنجا بروز پیدا می کند که برخی نردبان های کوتاه تری دارند و سریعا از نردبان بالا می روند و به ثروت و منزلت می رسند و هر کسی حق ندارد از پله‌های نردبان آنها بالا رود و تنها گروه خاصی حق استفاده از آن را دارند (نردبان اختصاصی) ؛ اما برای بسیاری از گروه‌های اجتماعی نردبان شکسته است؛ به عبارت دیگر، فرصت‌ها برای جامعه برابر نیست، از این‌رو عده‌ای از نردبان موفقیت و پیشرفت سریع بالا می‌روند و برخی جا می مانند و آنان که با نردبان های شکسته روبرو می شوند به حاشیه رانده می شوند، سرخورده می شوند و به خشونت روی می آورند (الهام گرفته از کتابی به همین نام)
ریشه های ساختاری این بی عدالتی و نابرابری متعدند هستند به یکی دو مورد اشاره می کنم.
دسته اول: خانواده‌گرایى، طایفه‌گرایى، باندبازى، خویشاوندسالاری، پارتى‌بازى (نفوتیزم). وقتی در یک مجموعه 10 نفر از مدیران ارشد یک نام فامیلی دارند یا سببی و نسبی به هم متصلند، آیا می توان تصور حتی تخیل کرد که همه این مسوولیت ها بر اساس شایسته سالاری تخصیص داده شده اند؟ امتیازهاى موروثى و خانوادگى (این روزها به ژن خوب معروف شده است) نیز به این دسته اضافه کنید. این ها باعث می شود که دسترسی به فرصت های اقتصادی و اجتماعی برای همه یکسان نباشد. من اگر در خانواده X به دنیا بیایم و داماد/عروس Y شوم و یا در حلقه یارانZ و یا در قوم و قبیله L قرار بگیرم، به سرعت مدارج ترقی را طی می کنم اما . . .
دسته دوم: تقسیم های اجتماعی ناروا؛ تقسیم بندی مردان-زنان، اکثریت-اقلیت مذهبی، بومی-مهاجر و .... همه و همه باعث می شود که نردبان های شکسته در برابر زنان، اقلیت ها و مهاجرین قرار بگیرد و این یعنی میلیون ها جامانده، میلیون ها سرخورده و میلیاردها عدم تحقق پتانسیل ملی.
دسته سوم: قوانین و مقررات شلخته و تبعیض آمیز که در عین آن که سوراخ های متعددی دارد (تا عده ای فرصت طلب از آن سوراخ ها استفاده کنند)، دست انداز هم ایجاد می کند برای بازیگران معمولی که نتوانند کارشان را به راحتی انجام دهند. برخی قانون ها را می شود مجموعه ای از سوراخ ها و دست اندازها نامید. از همین سوراخ ها و دست اندازهاست که رشوه خواری و ویژه خواری بر می خیزد.
تحلیل و تجویز راهبردی:
نردبان های وی.آی.پی (ویژه و سریع السیر) و نردبان های شکسته حاصل سال های متمادی است. یک شبه قابل حل شدن نیست. اما از همین امروز می شود آغاز کرد. راهکارها متعددند من فقط به سه مورد اشاره می کنم.
اصلاح ذهنیت؛ تبعیض از ذهن آغاز می شود. پس برای مبارزه با تبعیض باید از ذهن آغاز کرد. پسرعموی من و یک فرد ناشناس هر دو دقیقا به یک اندازه مستحق، دریافت کار هستند. یک ترک و یک مازنی هر دو به یک میزان شایسته ارتقاء هستند. هر بار که خواستیم برای خویشاوندان مان یا هم حزبی/هم محلی/هم استانی مان کاری بکنیم از خود بپرسیم آیا این نردبان برای دیگری هم فراهم هست؟ تبعیض را در رفتار دیگران نبینیم، تبعیض در ذهن ما خانه دارد! خانه ای پس پایدار و ریشه دار. مطالعات روانشناسی نشان داده اند که ما گاهی اوقات حتی از تبعیض های ذهنی خود آگاه نیستیم. یعنی در گفتار می گوییم که بین سفید پوست و سیاه پوست تفاوتی قائل نیستیم اما در عمل (به صورت کاملا ناخودآگاه و ناخواسته) چنین عمل می کنیم. پس تبعیض ذهنی را جدی بگیریم.
نردبان برای جاماندگان: به هر دلیلی برخی جا می مانند. نمی توان انتظار داشت که دولت از پس همه امور برآید، بنیادهای نیکوکاری راهی است برای ما مردم برای آنکه بخشی از این درد اجتماعی را التیام ببخشیم. نردبان آموزش، نردبان سلامت، نردبان مهارت، نردبان خوداشتغالی و گاهی اوقات فقط نردبان توجه و دادن اعتماد به نفس، باعث می شود که عده ای از این دور باطل بیرون بیایند.
تعویض دیوارها با شیشه های شفاف: هیچکس در ملاعام، ادرار نمی کند! فساد و تبانی و رانت و اختلاس در پستو انجام می شود و البته زمانی که گندش در بیاید افشا می شود، یکی از بهترین راه ها، شیشه ای کردن دولت و مجلس است. در فضای شفاف و در معرض انظار عمومی، امکان فساد و تبعیض به صفر نمی رسد ولی قطعا کاهش می یابد. در پستوهای تاریک است که من به فامیلم امتیاز ویژه می دهم، در اتاق های دربسته است که من تبانی میلیاردی می کنم و رشوه های نجومی می گیرم.
در جامعه ای با نردبان های شکسته، فقط جاماندگان ضرر نمی کنند، همه زیان می بینند. سرخوردگی جاماندگان به خشونت، خشونت به عدم امنیت و عدم امنیت به شکسته شدن تمام نردبان ها خواهد انجامید و به قول مولانا هر که بر این نردبان بالا نشست لاجرم استخوانش سخت تر خواهد شکست.
✍ مجتبی لشکربلوکی